Historie van de systemische benadering in organisaties en de Nederlandse ontwikkeling in een notendop

-Jan Jacob’s geschiedenis-

Hoe is het Begonnen?

In 1992 werd het eerste boek over familieopstellingen gepubliceerd in Duitsland, en het werd een bestseller. Slechts een paar jaar later, in 1995, faciliteerde Bert Hellinger de allereerste organisatieopstelling met Gunthard Weber als cliënt. Gunthard vroeg: “Kunnen opstellingen ook in het bedrijfsleven worden toegepast?” Berts antwoord was simpel: “Ja, en jij, Gunthard, bent de eerste cliënt.”

Deze opstelling had een diepgaand effect op Gunthard—hij verliet zijn baan in een psychiatrisch centrum en richtte zijn eigen instituut op. Bert, die erkende dat organisatieopstellingen niet zijn interessegebied waren, droeg het stokje over aan Gunthard en moedigde hem aan om dit nieuwe vakgebied te ontwikkelen onder de bredere paraplu van familieopstellingen.

In 1998 werd op initiatief van Gunthard de Easter Group gevormd. Deze groep bestond uit Jörg Bitzer, Ekkehard Nau en Jan Jacob Stam, later aangevuld met Guni Baxa en Christine Essen, onder anderen. Deze groep evolueerde tot INFOSYON, de wereldwijde vereniging voor organisatieopstellingen. INFOSYON organiseerde congressen, ontwikkelde een certificeringssysteem en hielp de praktijk verder te verspreiden buiten Duitsland naar een internationaal publiek.

Systemisch Werk in het Bedrijfsleven: De Nederlandse Aanpak

Hieronder zijn enkele van de belangrijkste stappen en interventies beschreven, min of meer in de volgorde waarin ze plaatsvonden, over een periode van ongeveer 15 jaar vanaf 2000.

Rond 2000 begon Jan Jacob als eerste in Nederland met het introduceren van systemisch werk in het bedrijfsleven, waarbij hij zich richtte op organisatieopstellingen als een aparte tak, los van familieopstellingen. Jan Jacob ontwikkelde de training ‘Systeemdynamieken in Organisaties’, waarbij deelnemers geen kennis van familieopstellingen hoefden te hebben om organisatieopstellingen te leren faciliteren.

Hij creëerde “laboratoria”—avonden waarin hij organisatiegerichte thema’s, zoals fusies, verkende via twee of drie opstellingen. Deze sessies werden door het hele land gehouden, waardoor hij snel leerde over veelvoorkomende zakelijke uitdagingen, terwijl hij tegelijkertijd de interesse van zakelijke professionals wekte.

Via tal van introductieavonden, vooral voor consultancygroepen, begon hij in contact te komen met het bedrijfsleven. Hij ondersteunde ook academisch onderzoek, waaronder een promotieonderzoek naar de effectiviteit van merkopstellingen, wat hielp om de geloofwaardigheid te vergroten.

Een belangrijke ingang naar het bedrijfsleven was via consultants. Als lid van de Nederlandse vereniging voor consultants introduceerde Jan Jacob een vereenvoudigde vorm van opstellingen in de intervisiegroepen van consultants, waardoor een laagdrempelige ingang werd gecreëerd. Daarnaast ontstond een kleinere weg via mensen die ervaring hadden met familieopstellingen en zich afvroegen of deze methode ook nuttig zou zijn voor hun werk.

Drempels Verlagen

Jan Jacob was zich ervan bewust dat bedrijven geen interesse hebben in therapie, noch behandeld willen worden als een familiesysteem of zich willen verdiepen in persoonlijke kwesties. Deze houding hielp enorm om de drempel voor opstellingen in het bedrijfsleven te verlagen.

Hij besefte ook dat Bert Hellinger twee nalatenschappen had achtergelaten: de bekende methode van opstellingen en de minder bekende, maar even belangrijke theorie van sociale systemen, oftewel systemische principes. Jan Jacob, als voormalig manager en consultant, wist natuurlijk dat de meeste managers geen opstellingen zouden gebruiken in hun dagelijkse werk en vergaderingen. Daarom richtte hij zich op het toepassen van systemische principes in leiderschap. Deze principes zijn gemakkelijker te gebruiken en helpen managers hun systemische intelligentie te ontwikkelen zonder de tijd en training die nodig is om een goede opstellingenfacilitator te worden.

Focus op Systemische Principes

In de loop der tijd verschoof de focus van het promoten van opstellingen naar het ontwikkelen van systemische principes. Inmiddels hebben duizenden consultants geleerd om organisatieopstellingen te faciliteren en ze toe te passen in hun werk met teams en organisaties. We ontdekten dat systemische intelligentie in iedere manager, leider en werknemer aanwezig is, en onze rol werd meer gericht op het aanboren van dit bewustzijn in plaats van het “verkopen” van systemisch werk.

Jan Jacob schreef ook toegankelijke boeken – inmiddels is hij aan zijn achtste boek bezig – in de zakelijke taal over systemisch leiderschap en teamwork, wat de principes nog dichter bij het bedrijfsleven bracht.

Jan Jacob, en later samen met Dees, ontwikkelde veel systemische processen en interventies, waarvan opstellingen er slechts één zijn. Deze werden getest met teams en blijven voortdurend in ontwikkeling. Dees heeft veel tijd gestoken in het creëren van taal die acceptabel is in het bedrijfsleven.

Ze ontwikkelden tools zoals de TeamConnect-survey, die een snelle en nauwkeurige diagnose geeft van de (systemische) staat van een team of organisatie en wat er nodig is voor de volgende stappen in hun ontwikkeling.

We geloven echter dat het belangrijkste instrument de manager, consultant of facilitator zelf is. Een diep begrip van systemische principes is vaak belangrijker dan de specifieke tools die worden gebruikt.

De Huidige Stand en Toekomst van Systemisch Werk

Tegenwoordig is de systemische fenomenologische benadering goed bekend en breed geaccepteerd in Nederland. Naarmate het bewustzijn groeit over het belang van teams boven individuele leiders, denken we dat de systemische benadering zich verder zal verspreiden en nog waardevoller zal worden in de toenemende complexiteit van het bedrijfsleven.