Nu wordt het serieus!

25 jaar systemisch werk in organisaties. De speeltijd is voorbij, nu wordt het serieus.

De afgelopen zes maanden hebben we in veel verschillende landen gewerkt met diverse teams en organisaties. Terugkijkend en vooruitkijkend op de vragen die ons zijn gesteld, springt er één gemeenschappelijke deler uit: ‘Hoe creëren we veerkracht en aanpassingsvermogen in een onvoorspelbare en vaak ontwrichtende wereld?’

De vragen die ons nu gesteld worden, zijn op een bepaalde manier dringender dan de eerdere, algemenere wensen over hoe systemisch werk kan bijdragen aan een productievere en gezondere organisatie.

‘Er is minder geld, dus we moeten veranderen.’

‘Waar we goed in waren, werkt niet meer, dus we hebben een reset nodig.’

‘We willen niet geleid worden door wat er in de wereld gebeurt, dus we moeten focussen op ontwikkeling.’

‘Ons aanpassingsvermogen is belangrijk, dus we hebben een culturele upgrade nodig.’

Om het maar direct te zeggen: vanuit systemisch perspectief zijn dit de ‘verkeerde’ strategieën als antwoord op een wereld waarin politieke stabiliteit, vrede, inclusiviteit, tolerantie en democratie snel veranderen of zelfs verdwijnen. Deze evolutionaire kracht, met al haar verschillende gezichten, is er hoe dan ook, of we dat nu willen of niet.

Wat doen mensen dan?

Als reactie op deze evolutionaire en onvoorspelbare kracht die aan onze deur rammelt, is het een heel menselijke en natuurlijke reactie om vast te houden aan het idee dat de wereld maakbaar is. Met andere woorden: we stellen slimmere doelen, bedenken betere strategieën, zetten meer in op salesgerichte marketing en vergroten onze wilskracht.

We richten ons op een planbare toekomst om de ongemakkelijke bewegingen van de buitenwereld op afstand te houden. Intern doen we dit door te ontkennen, weg te kijken, te zeggen: ‘Het komt wel goed, uiteindelijk’, hoop te creëren en andere bubbels te vormen om onze angsten, woede en frustratie over wat ‘zij’ doen te verbergen.

Wat heeft een systeem nodig?

In ons werk met teams en organisaties maken we onderscheid tussen verschillende ‘niveaus’ bij de vraag: ‘Wat heeft dit systeem nodig?’

• Verandering – heel simpel gezegd: van A naar B – produceert meer van hetzelfde. Dit wordt gedreven door een planbare toekomst.
• Een reset – waarbij er nog veel potentieel is, maar de bestaande patronen niet meer productief zijn – helpt intern, maar houdt onvoldoende rekening met de buitenwereld. Dit kan worden getriggerd door de evolutionaire kracht, maar wordt er niet door gedreven.
• Ontwikkeling gaat gepaard met kwetsbaarheid en voelt goed, maar zodra volledige volwassenheid is bereikt, volgt de volgende fase: verval. Culturele ontwikkeling of een upgrade kan interne verbindingen versterken, maar verhoogt niet het aanpassingsvermogen. Ontwikkeling wordt eveneens gedreven door een planbare toekomst.

Wat is een beter antwoord? Transitie!

Transitie wordt gedreven door de onvoorspelbare evolutionaire kracht, waarvan we niet zeker weten in hoeverre deze gunstig is of juist een crisis veroorzaakt. Het is een beweging die je voelt: alsof je jas te klein wordt. Tegelijkertijd is transitie niet alleen een reactie, maar ook een proactieve voorbereiding op onzekere tijden. Transitie bouwt zowel veerkracht als aanpassingsvermogen én een stabiele kern en identiteit.

Transitie is het proces waarbij je wordt meegenomen naar een andere fase van bestaan – een fase die een antwoord is op de veranderende wereld om ons heen. Transitie verandert niet je identiteit of essentie, maar verdiept deze en creëert een flexibele, veerkrachtige kern.

Transitie zal waarschijnlijk je patronen, gewoonten, waarden en overtuigingen veranderen. De eerste stap in transitie is iets loslaten dat je tot nu toe goed heeft gediend. Loslaten van controle, loslaten van het idee dat je altijd een oplossing moet hebben, loslaten van het vullen van de gaten, loslaten van de angst om klanten te verliezen, loslaten van…

Op dat moment weet je nog niet dat dit loslaten ruimte zal creëren – een vacuüm – voor jou en je collega’s, waarin iets nieuws kan ontstaan. Zelfs als je nog niet weet wat dat ‘nieuwe’ zal zijn.

Net als een tuin waarin je bomen en bloemen kunt planten en ongewenste gewassen kunt verwijderen. Maar wat als je het plan loslaat en ruimte geeft aan wat wil opkomen, beïnvloed door de bodem, het weer en onverwachte zaailingen?

Welke eerste dingen kunnen jij, je team of je organisatie nu loslaten en achterlaten?

Wat betekent dit voor systemisch werkers?

Systemisch werk heeft alle tools en mogelijkheden om een team of organisatie door een transitieproces te leiden. Dit vraagt echter ook om liminale leiderschap, niet alleen van leiders binnen organisaties, maar ook van systemisch werkers zelf.

Liminale leiderschap verwijst naar het begeleiden van organisaties in tijden van grote transitie, transformatie of onzekerheid. Het woord ‘liminaal’ komt van het Latijnse limen, wat ‘drempel’ betekent. Het verwijst naar een tussenfase waarin een organisatie niet meer is wat ze was, maar nog niet volledig is geworden wat ze zal zijn.

In een organisatiecontext legt liminaal leiderschap de nadruk op het begeleiden van mensen door de onzekerheid en ambiguïteit die inherent zijn aan transities.

Wat betekent dit nog meer voor systemisch werkers?

‘Of je het nu leuk vindt of niet, het lijkt erop dat je in een transitieproces zit.’ Dit is vaak een ongemakkelijke boodschap. Er is dus een risico dat boosheid, angst en andere pijlen op de boodschapper worden gericht – en dat hebben we zelf ervaren 🙂 Kun je dat verdragen?

Het betekent ook dat we bereid moeten zijn in te zien dat systemisch werk een politieke daad is, zoals Albrecht Mahr jaren geleden al zei. Waarom politiek? Omdat systemisch werk een antwoord is op én in lijn met de evolutionaire kracht.

En het betekent dat we echt de bewegingen in de wereld willen begrijpen, zonder meegesleurd te worden in polarisaties en oordelen. Dat we handelen vanuit een innerlijke overtuiging van ‘het wordt serieus’, zonder de potentie van de systemen waarmee we werken uit het oog te verliezen.

Welke moedige keuze ben jij vandaag bereid te maken om jezelf en anderen door de onzekerheid van ware transitie te leiden?

~ Dees & Jan Jacob