Nomen est omen….

Toen ik op school probeerde Latijn te leren, begreep ik nooit de diepere betekenis van het spreekwoord: Nomen est omen. Toen ik mijn geleerde vader vroeg wat het betekende, antwoordde hij met een strenge, fronsende blik en een ietwat onheilspellende stem: ‘Nomen est omen’, wat me ook niet echt verder hielp.

Bert Hellinger schreef een prachtig stukje over het fenomeen namen. ‘Je loopt in de natuur en ziet een prachtige, heerlijk ruikende bloem. Hoe kijk je ernaar?
Je loopt in de natuur en ziet een prachtige, heerlijk ruikende bloem met een bordje erbij waarop “Roos” staat. Hoe kijk je nu naar de bloem? Wanneer ervaar je meer en wanneer minder?’

Dees is ontzettend goed in het kijken naar dingen of personen zonder ze in een ‘hokje van namen’ te plaatsen. Als we met onze vriendengroep in de Alpen zijn voor onze paraglidingtrips en ze ziet een bloem of een vogel die haar aandacht trekt, en ik vraag: “Weet je wat voor bloem/vogel dit is?”, antwoordt ze simpelweg: ‘Een mooie!’ Of: ‘Een dansende.’ Zonder enige aarzeling.

Het is ontzettend waardevol om op deze manier te kijken, om echt open te staan voor wat ís.

Namen kunnen helpen om te focussen, om duidelijk te maken wat iets wel en niet is. Namen kunnen helderheid en grenzen scheppen: wat erbij hoort en wat niet. Namen kunnen ons zelfs leiden naar een oordeel over goed en slecht. Wat gebeurt er als je een persoon benadert en hij of zij zegt: ‘Ik ben Russisch.’ Of: ‘Ik ben Oekraïens.’ Of: ‘Ik ben Syrisch.’

Namen bevinden zich op identiteitsniveau. Dit betekent dat ze gevolgen hebben. Namen verdienen het om met zorg gekozen te worden. Zodra een persoon, object of aanpak een naam heeft gekregen, is het moeilijk om die te veranderen, omdat de naam een meme in de samenleving wordt.

In ons systemische werk begonnen we met zogenaamde familieopstellingen. Later breidden we dat uit met organisatieopstellingen en andere typen opstellingen, zoals politieke en gezondheidsopstellingen.

Wat zijn de consequenties van deze namen?
Neem bijvoorbeeld de naam familieopstellingen. Deze naam kan impliceren dat we al vooraf aannemen dat ons probleem een familieprobleem is, dat de oorzaak in de familie te vinden is en de oplossing ook. Maar we maken deel uit van zoveel verschillende systemen! In welk systeem moeten we kijken om inzichten, helderheid of heling te vinden? Veel vroege familieopstellingen die gerelateerd waren aan de Tweede Wereldoorlog, waren meer maatschappelijke dan familiale kwesties.

Wat doen we wanneer we spreken over familieopstellingen, organisatieopstellingen of teamopstellingen?

We definiëren het systeem waarop we ons richten. We definiëren het speelveld: een familie, een organisatie of een team. Maar door het te definiëren, kunnen we het ook beperken. Misschien hoeven we ons niet in een familiesysteem te bevinden om het persoonlijke probleem te begrijpen.

Methode
Het tweede wat we doen wanneer we spreken over familieopstellingen, is dat we de methode definiëren die we zullen gebruiken. Het instrument is een opstelling. En we beperken tegelijkertijd de methode. Misschien zijn andere systemische tools, methoden of interventies geschikter en effectiever dan een opstelling.

Volgens Bert Hellinger zelf is zijn belangrijkste nalatenschap niet de methode van de opstelling, maar de systemische principes in menselijke relaties die naar voren kwamen door het veelvuldig gebruik van dit instrument.

Rollen en relaties
Door te spreken over een facilitator en een cliënt, definiëren we de rollen en de relatie tussen twee mensen. Misschien heeft deze relatie door het gebruik van deze termen al de kwaliteit van de één die de ander leidt, of de één die boven de ander staat.

Voor ons, Dees en ik in Transitionstudio, hebben we deze rollen veranderd in ‘ontdekker’ en ‘metgezel’. Het voelt passender bij het werk dat we doen. Het heeft de kwaliteit van twee mensen, twee menselijke wezens, die samen door een proces gaan.

Onlangs werd ik geïnterviewd door een journalist die vroeg in hoeverre de systemische benadering nog steeds groeit. Werkend in 39 landen, kan ik bevestigen dat deze aanpak over het algemeen nog steeds groeit én zich ontwikkelt. Al meer dan 35 jaar en het einde is nog niet in zicht.

Om deze aanpak te láten groeien, welke namen moeten we loslaten?
Welke concepten zouden we moeten loslaten?
Welke gewoonten, regels of normen?

Voor welke nieuwe namen en concepten komt er ruimte?

En als de systemische fenomenologische benadering zelf een stem zou hebben, wat zou die zeggen?

Omdat er geen wereldwijde vereniging is die deze kwesties regelt, staan we er allemaal alleen voor. Misschien is dat goed nieuws, én tegelijk maakt het ons verantwoordelijk.

En als we uitzoomen naar de wereld zoals die nu is en beweegt, met alle kleinere en grote vraagstukken die aanwezig zijn of op ons afkomen: welke namen zijn behulpzaam en welke beperkend? En hoe verhoud jíj je tot dit onderwerp, en welke acties onderneem jij?

~ Jan Jacob Stam

Andere berichten

2025: Waar zet jij op in?

Ik ben rustig het nieuwe jaar ingegaan, slapend het oude losgelaten en open voor wat 2025 zal brengen. Toen ik wakker werd en naar het nieuws keek, kwamen er vooral

Potentieel gerichte teamontwikkeling

In Tallinn, na drie dagen systemische interventies in teams en organisatie, besef ik hoe invloedrijk de ont-dekking door Bert Hellinger is geweest van wat wij nu de Evolutionaire Kracht noemen.